“หย่านม” พอคุณแม่ได้ยินคำนี้แล้วคงรู้สึกใจหายไม่น้อยเลย เพราะนั้นหมายความว่า ลูกน้อยจะเปลี่ยนจากดูดนมแม่ไปดูดนมขวดหรือกินอาหารเสริมอย่างอื่นแทน โดยคุณหมอสุธีรา เอื้อไพไรจน์กิจ กุมารแพทย์ทารกแรกเกิด ได้อธิบายว่า “การหย่านมแม่ไม่ได้มีผลกระทบเฉพาะกับลูก แต่มีผลกับแม่ด้วย ทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ แม่อาจรู้สึกเศร้าเหมือนกับการสูญเสียความใกล้ชิดกับลูก และมีความสำคัญต่อลูกลดน้อยลง หากเป็นไปได้ จึงควรหย่านมแบบค่อยเป็นค่อยไป”

“แล้วอย่างนี้จะรู้ได้อย่างไรว่าลูกควรหย่านมเมื่อไร”

ตามปกติแล้ว การหย่านมแม่ตามธรรมชาติเริ่มต้นตั้งแต่อายุ 6 เดือน เมื่อเริ่มป้อนอาหารตามวัย อาหารจะมาแทนที่นมทีละมื้อ เต้านมแม่ก็จะผลิตน้อยลงตามความต้องการของลูก เป็นการหย่านมแบบค่อยเป็นค่อยไป ทำให้มีการปรับตัวทั้งแม่และลูก ลูกก็ไม่ร้องไห้ แม่ก็ไม่ลำบากคัดเต้า (ดังนั้น บริษัทขายนมผงและขายอาหารเสริมจึงพยายามโน้มน้าวให้คนเชื่อว่าทารกควรเริ่มอาหารเสริมตอน 4 เดือน เพราะมีวาระที่ซ่อนเร้นอยู่ นั่นคือ อาหารเสริมทำให้ทารกกินนมแม่ลดลง จะทำให้ทารกหย่านมแม่เร็วยิ่งขึ้น งานวิจัยพบว่าหากเริ่มอาหารเสริมเร็วกว่า 6 เดือน ลูกจะหย่านมแม่เร็วกว่ากลุ่มที่เริ่มอาหารเสริมตอน 6 เดือน โอกาสที่จะให้นมแม่ได้นานถึง 2 ปี จะน้อยลง)

ดังนั้น จึงไม่มีคำตอบที่ตายตัว ว่าลูกควรหย่านมเมื่อไร ตราบใดที่ยังมีน้ำนม ลูกยังได้รับคุณประโยชน์ของนมแม่อย่างเต็มที่ และถึงแม้ไม่มีน้ำนม การได้ดูดนมแม่ก็ยังให้ความสุขทางจิตใจต่อลูก แต่ทั้งนี้ทั้นนั้น หากคุณแม่ต้องการให้ลูกหย่านม หรืออยากรู้ว่าลูกพร้อมหย่านมแล้วหรือยัง สามารถสังเกตพฤติกรรมได้ดังนี้

เด็กๆ สามารถกินนมแม่ได้ถึงอายุ 1-2 ขวบหรือมากกว่านั้น

สัญญาณบ่งบอกว่าลูกพร้อมแล้วที่จะ “หย่านม”

1. ดูเหมือนไม่สนใจที่จะดูดนมอย่างจริงจัง และหิวมากกว่าปกติ

2. แสดงความสนใจอาหารของคุณ

3. ทำท่าเคี้ยว

4. สามารถงับช้อนได้

5. ชันคอได้ดี

6. สามารถนั่งหลังตรงได้โดยไม่ต้องมีคนประคอง

7. สามารถแลบลิ้นและหดลิ้นได้

8. ฟันน้ำนมซี่เล็กๆ เริ่มงอก

คำแนะนำสำหรับคุณแม่ เมื่อถึงเวลา “ลูกหย่านม”

• คุณแม่ควรให้ลูกหย่านมเมื่อถึงเวลาที่เหมาะสม และลูกพร้อมที่จะหย่านม
• หากคุณแม่ยังมีปริมาณน้ำนมค่อนข้างมาก ควรค่อยๆ ลดจำนวนครั้งการดูดลงเรื่อยๆ อย่าหยุดทันที เพราะจะทำให้เกิดปัญหาเต้านมคัดและอักเสบตามมา หากจำเป็นต้องหยุดให้นมทันทีควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับยาหยุดน้ำนม (Parlodel)
• การหยุดแบบค่อยเป็นค่อยไป ทำได้โดยให้ลดการดูด 1 ครั้ง ทุก ๆ 3-4 วัน โดยให้ลูกดูดจากขวดหรือถ้วยแทน หากปวดเต้า อาจบีบน้ำนมออกบางส่วนให้หายปวด อย่าปั๊มจนเกลี้ยงเต้า ประคบเย็นบ่อย ๆ ใส่เสื้อชั้นในรัดกว่าปกติ
• ให้ลูกกินนมเฉพาะมื้อที่ลูกขอ สลับกับนมขวด การหย่านมไม่ได้แปลว่าลูกจะไม่ได้รับการดูดนมแม่อีกเลย เพราะแบบนั้นอาจเป็นการทำร้ายจิตใจลูกเกินไป คุณแม่ควรผ่อนผันปรนให้ลูกไม่รู้สึกกดดัน
• หากิจกรรมให้ลูกทำ ดึงดูดความสนใจเขาด้วยวิธีอื่น เพื่อเบี่ยงเบนการมาขอกินนม

สิ่งสำคัญที่สุด คือ ความอดทน การหย่านมในช่วงแรกลูกอาจงอแงมากกว่าปกติ คุณแม่ต้องอดทนและใจแข็ง อย่าดุหรือใส่อารมณ์กับลูก กอดเขา เพื่อให้ลูกรู้ว่าความอบอุ่นจากแม่ไม่ได้มีแค่วิธีเดียว ซึ่งหลังจากลูกอายุ 2 ปี และกินอาหารเสริมเป็นมื้อหลักแทนนมแล้ว ลูกจากค่อยๆ หย่านมไปได้เอง  

ขอบคุณข้อมูลจาก คุณหมอสุธีรา เอื้อไพไรจน์กิจ , คัมภีร์การดูแลทารกและเด็กเล็ก โดย Dr.A.J.R. Waterston

บทความที่เกี่ยวข้อง

• วิธีทำอาหารเสริมเด็กทารกวัย 6-9 เดือน ให้ freeze เก็บไว้ได้นาน 3 เดือน
• เลือก “จุกนม” อย่างไรให้เหมาะกับทารกวัย 1-2 เดือน ลูกไม่สับสนจนเลิกดูดนมแม่
• BLW ไม่ต้องป้อน ไม่ต้องปั่น สอนให้ลูกหยิบอาหารกินเองตั้งแต่ทารก
• องค์กรอนามัยโลกเตือน หลังตรวจพบอาหารเสริมเด็กบางประเทศ มีน้ำตาลสูงเกินไป